آیا می توان چند بار برای یک موضوع استخاره کرد؟

استخاره، به معنای طلب خیر از خداوند در انجام کاری است که شخص در مورد آن دچار تردید شده و راه حل دیگری برای رفع تردید خود نیافته است. این عمل ریشه های عمیقی در فرهنگ اسلامی دارد و بسیاری از مسلمانان در بزنگاه های زندگی خود به آن روی می آورند. اما یکی از سوالات رایج در مورد استخاره این است که آیا می توان برای یک موضوع واحد، چندین بار استخاره گرفت؟ این مقاله به بررسی این موضوع با توجه به دیدگاه های فقهی و اخلاقی می پردازد.

دیدگاه درباره تکرار استخاره

اکثر علمای شیعه و مراجع تقلید، تکرار استخاره برای یک موضوع مشخص و بدون تغییر در شرایط را جایز نمی دانند. دلیل اصلی این موضع آن است که استخاره، جایگزین عقل یا مشورت نیست، بلکه آخرین ابزار پس از بررسی همه جانبه و مشورت با اهل خبره است. وقتی فردی با نیت خالص و در حالت واقعی حیرت و سردرگمی استخاره می کند، پاسخ آن باید حجت باشد، حتی اگر مطابق میل یا انتظارش نباشد.

تکرار استخاره برای یک موضوع بدون هیچ تغییری در شرایط، نه تنها نشان دهنده نوعی بی اعتمادی به هدایت الهی است، بلکه گاهی نشانه ای از تزلزل در نیت یا تلاش ناخودآگاه برای رسیدن به پاسخ مطلوب نیز هست. این رویکرد، استخاره را از یک ابزار معنوی برای تسلیم شدن به خواست الهی، به وسیله ای برای تایید خواسته های شخصی تقلیل می دهد.

از منظر دینی، این رفتار می تواند مصداقی از «عدم توکل» یا حتی «بی احترامی به هدایت خداوند» تلقی شود. زیرا کسی که استخاره می کند، در واقع از خدا طلب راهنمایی می نماید؛ و اگر این هدایت نادیده گرفته شود و مجدد به دنبال پاسخ دیگری بگردد، معنای آن بی اعتنایی به همان پاسخ اولیه است. در عین حال، این رفتار می تواند آثار روانی معکوسی نیز داشته باشد. فردی که چندین بار استخاره می کند و با نتایج متناقض مواجه می شود، دچار سردرگمی بیشتر می شود و از هدف اولیه استخاره فاصله می گیرد.

برای درک بهتر حکم تکرار استخاره، مراجعه به نظرات فقهی مراجع تقلید معتبر ضروری است. این دیدگاه ها نه تنها مبنای شرعی این مسئله را روشن می کنند، بلکه چارچوبی عملی برای مومنانی فراهم می آورند که در تصمیم گیری دچار تردید شده اند.

·        آیت الله مکارم شیرازی صراحتاً تکرار استخاره را بدون تغییر در شرایط موضوع جایز نمی دانند. ایشان می فرمایند، هیچ گاه تجدید استخاره درست نیست، مگر اینکه مدت قابل توجهی گذشته باشد یا شرایط موضوع استخاره تغییر کرده باشد.

·        رهبر معظم انقلاب نیز تاکید می کنند که تکرار استخاره بدون دلیل شرعی صحیح نیست. طبق فتوای ایشان چون استخاره برای رفع بلاتکلیفی است، تا زمانی که موضوع و شرایط آن تغییر نکرده است، دلیلی برای استخاره مجدد وجود ندارد.

·        آیت الله سیستانی، ضمن رد تکرار بی مورد، به نکته ای مهم اشاره می کنند که تکرار استخاره به سبب حیرت، صحیح نیست، مگر در صورت تغییر موضوع یا با دادن صدقه ای از مال.

دلایل اخلاقی منع تکرار استخاره

تکرار استخاره برای یک موضوع بدون تغییر، صرفاً از نظر فقهی مورد نهی قرار نگرفته، بلکه دلایل اخلاقی و عرفانی نیز پشت این حکم نهفته است. در ادامه، به مهم ترین دلایل این ممنوعیت اشاره می کنیم:

بی اعتمادی به پاسخ الهی

اساس استخاره، اعتماد به خداوند و پذیرش هدایت او است. اگر کسی پس از دریافت پاسخ از استخاره، آن را نادیده بگیرد یا آن قدر تکرار کند تا به نتیجه دلخواه برسد، در واقع اعتماد خود را به حکمت الهی زیر سوال برده است. این نوع برخورد با استخاره، از نظر شرعی نه تنها بی ارزش، بلکه گاه مصداق بی ادبی در برابر اراده خدا تلقی می شود.

دستکاری نیت و میل به نتیجه مطلوب

گاهی افراد استخاره را آن قدر تکرار می کنند تا بالاخره نتیجه ای که مطابق میل آن هاست به دست آید. این روش، در واقع تحریف معنوی استخاره است. چنین برخوردی نشان می دهد که فرد، نه از روی حیرت، بلکه برای تایید انتخاب خود به سراغ استخاره آمده است. این گونه استفاده، استخاره را از یک عمل عبادی و طلب خیر، به ابزاری برای توجیه تصمیمات شخصی تبدیل می کند.

تضعیف روح توکل و تسلیم

اسلام بر اصل توکل بر خداوند تاکید فراوان دارد. وقتی فرد پس از یک بار استخاره باز هم مردد است، به جای اینکه تصمیم را بر مبنای هدایت الهی بگیرد، در عمل توکل خود را تضعیف کرده است. این تردید بیش از حد، زمینه ساز نوعی بی ثباتی در تصمیم گیری و ضعف اراده می شود، و باعث می گردد شخص نتواند مسئولیت انتخاب خود را بپذیرد.

افزایش سردرگمی به جای رفع آن

هدف استخاره، خروج از حیرت است. اما تکرار مداوم آن بدون دلیل موجه، معمولاً نتیجه عکس می دهد. پاسخ های متناقض، ذهن فرد را آشفته تر می کند و به جای آرامش، اضطراب را افزایش می دهد. در نتیجه، استخاره نه تنها کمکی به تصمیم گیری نمی کند، بلکه فرآیند آن را مختل می سازد.

شرایطی که تکرار استخاره در آن جایز است

با وجود قاعده کلی فقهی مبنی بر عدم جواز تکرار استخاره، برخی استثناهای معتبر در فقه اسلامی وجود دارد که در آن ها تکرار مجدد قابل قبول یا حتی توصیه شده است. این موارد، مشروط و محدود هستند و باید با نیت خالص و احتیاط معنوی همراه باشند.

تغییر در شرایط یا ماهیت موضوع

مهم ترین شرط برای جواز تکرار استخاره، تغییر واقعی در شرایط بیرونی یا درون موضوع استخاره است. به عنوان مثال:

·        شرایط اقتصادی، اجتماعی یا خانوادگی فرد تغییر کرده باشد.

·        اطلاعات جدیدی به دست آمده باشد که ماهیت تصمیم را عوض کند.

·        تعامل با اشخاص یا نهادهای جدیدی ایجاد شده باشد که مسئله را دگرگون کرده اند.

در این صورت، تکرار استخاره، نه تکرار برای یک موضوع ثابت، بلکه استخاره برای موضوعی جدید تلقی می شود.

گذشت زمان قابل توجه از استخاره اول

برخی مراجع، مانند آیت الله مکارم، اشاره کرده اند که اگر زمان قابل توجهی از استخاره اول گذشته باشد، ممکن است تکرار آن مجاز باشد. بسته به شرایط فرد، این فاصله ممکن است چند روز، چند هفته یا حتی بیشتر باشد. زیرا گذشت زمان می تواند باعث تغییر در شرایط، نیت یا وضعیت روانی شخص شود.

ابهام یا عدم وضوح در نتیجه استخاره اول

در مواردی نادر، ممکن است نتیجه استخاره اول به قدری مبهم یا غیرقابل تفسیر باشد که راهنمایی مشخصی ارائه ندهد. اگر شخص با نیت خالص و با ابزار معتبر (مانند قرآن یا تسبیح) استخاره کرده و باز هم دچار سردرگمی است، برخی فقها اجازه تکرار در چنین موقعیتی را داده اند.

دادن صدقه برای تجدید نیت

در نظر آیت الله سیستانی و برخی دیگر از علما، دادن صدقه پیش از استخاره مجدد می تواند به عنوان عاملی برای پاک سازی نیت و تقویت توکل مورد توجه قرار گیرد. این کار علاوه بر بُعد معنوی، نوعی آمادگی ذهنی و قلبی برای پذیرش پاسخ جدید نیز فراهم می آورد. صدقه در اینجا نه نوعی رشوه معنوی، بلکه راهی برای کسب طهارت باطنی و طلب رحمت الهی است.

نتیجه گیری

در مجموع، اکثریت فقها بر این باورند که تکرار استخاره برای یک موضوع ثابت و بدون تغییر در شرایط، جایز نیست. این قاعده بر پایه احترام به نتیجه استخاره به عنوان هدایت الهی و تقویت روحیه توکل و تسلیم در برابر اراده خداوند استوار است. تکرار بی دلیل استخاره می تواند منجر به سستی در اراده، عدم اعتماد به حکمت الهی، و تبدیل این عمل عبادی به ابزاری برای ارضای تمایلات شخصی شود. لذا، توصیه می شود که پس از یک بار استخاره، به نتیجه آن اعتماد کرده و بر اساس آن عمل نمود، مگر اینکه تغییرات اساسی در ماهیت موضوع یا شرایط آن به وجود آید. در صورت نیاز مبرم به استخاره مجدد در شرایط خاص، مشورت با عالم دینی آگاه و باتقوا ضروری است.