استخاره واقعی برای کار
فهرست مطالب
9 بخش
برای رفتن به هر بخش، روی آن کلیک کنید
استخاره، واژه‌ای آشنا در فرهنگ اسلامی است، که اغلب با معانی و تفاسیر متفاوتی همراه است. اما معنای حقیقی این عمل چیست و چه جایگاهی در زندگی روزمره، به‌ویژه در تصمیمات مهم کاری و اقتصادی دارد؟ آیا می‌توان هر تصمیمی را به استخاره واگذار کرد یا اصول و قواعد خاصی برای آن وجود دارد؟ این مقاله با تکیه بر منابع دینی و روایات معتبر، به تبیین دقیق مفهوم استخاره، اهمیت مشورت پیش از آن، حدود استفاده از آن و همچنین معرفی انواع استخاره‌های واقعی می‌پردازد.
معنای حقیقی استخاره چیست؟
استخاره در لغت به معنای «طلب خیر کردن» است. ابن‌ادریس در سرائر می‌گوید: «استخاره در کلام عرب دعا است». او به نقل از یونس بن حبیب لغوی می‌گوید: معنای «استخرت الله» این است که از خدا خواستم مرا به بهترین چیزی که قصد می‌کنم، موفق بدارد. (منبع ویکی فقه)
در اصطلاح امروزی، استخاره معمولاً به معنای فهمیدن خوبی یا بدی یک کار با استفاده از قرآن یا تسبیح شناخته می‌شود. این معنا در واقع شکلی عملی از همان دعای «طلب خیر» اولیه است. بنابراین، استخاره در مفهوم کلی، طلب خیر از خداوند و توکل به اوست که به روش‌های گوناگونی انجام می‌پذیرد.
آیا برای کار می‌توان استخاره کرد؟
منطق حکم می‌کند، پیش از هر اقدام اقتصادی یا غیراقتصادی، نخست به تحلیل و واکاوی همه‌جانبه‌ی آن موضوع پرداخته شود. بدیهی است که با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جامعه، برخی از کسب‌وکارها از همان آغاز محکوم به شکست هستند و در این زمینه نیازی به استخاره نیست. برای نمونه، ورود به عرصه‌ای که فرد در آن تخصص و تجربه‌ی کافی ندارد، یا حوزه‌هایی که در آن تقاضای کافی برای تداوم فعالیت اقتصادی وجود ندارد، نه مشاوره می‌طلبد و نه استخاره؛ چرا که با تحلیل عقلانی به روشنی درمی‌یابیم که چنین فعالیتی با شکست روبرو خواهد شد.
در حقیقت استخاره، تنها برای مواقعی است که فرد پس از بررسی‌های منطقی و دریافت نظرات کارشناسی، همچنان در تردید و سردرگمی باقی مانده باشد. همچنین روشن است که استخاره برای فعالیتی که در آن موازین شرعی رعایت نمی‌شود، اساساً بی‌اعتبار و باطل است.
فراموش نکنیم به توصیه اولیاء الله بایستی در همه امورات از خداوند طلب خیر کرد (استخاره به معنای طلب خیر) و این توصیه صرفا اشاره به استخاره کردن به معنای رایج و معمول امروزی نیست بلکه در شروع هر کاری، استعانت خواستن از خدای متعال(با دعا و نماز استخاره) و توکل به اوست.
اهمیت مشورت برای کار یا معامله (استشاره)
اگر با تمام علم، دانش، منطق و استدلالی که راجع به موضوع کاری دارید، به نتیجه ای نرسیدید، لازم است از یک مشاور کسب و کار آگاه و خبره مشورت بگیرید. مشورت راه حلی عاقلانه و زیرکانه برای منفعت بردن از فعالیت‌های اقتصادی‌ست که به عنوان راهکاری قبل از استخاره به آن اشاره شده است. در باب مشورت با افراد آگاه و مومن آیات و روایات متعددی وجود دارد:
در آیه ۱۵۹ سوره آل عمران خداوند به پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: «فبما رحمة من اللّه لنت لهم و لوکنت فظّاً غلیظ القلب لانفضّوا من حولک فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکل علی اللّه»؛ به سبب رحمت الهی در برابر مومنان نرم شدی و اگر خشن و سنگدل بودی از اطرف تو پراکنده می‌شدند پس آنان را ببخش و برای آنها آمرزش بطلب و در کارها با آنها مشورت کن، اما هنگامی‌که تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن.
و نیز در آیه ۳۸ سوره شوری می‌فرماید: «و الذین استجابوا لربّهم و اقاموا الصلوة و امرهم شوری بینهم»؛ آنها کسانی هستند که دعوت پروردگارشان را اجابت کرده و نماز را بر پای می‌دارند و کارهایشان بین آنان با مشورت انجام می‌شود.
در حدیثی دیگر پیامبر (ص) می‌فرمایند: «المشاوَرَةُ حِصنٌ مِنَ النَّدامَةِ و أمنٌ مِنَ المَلامَةِ»؛ مشورت دژی در مقابل پشیمانی و مایه ایمنی از سرزنش است (نثرالدّر، ج ۱، ص ۱۸۳).
از امام علی علیه‌السلام نقل است: «خَیرُ مَن شاوَرتَ ذَوُوالنُّهی وَالعِلمِ و اُولُو التَّجارِبِ و الحَزمِ»؛ بهترین کسان برای مشورت، صاحبان خرد و دانش و افراد با تجربه و دوراندیشاند. (غررالحکم و دررالکلم، ح ۴۹۹۰).
همان‌طور که در آموزه‌های دینی بر مشورت کردن تأکید شده است، در مقابل، از مشورت با افراد نامناسب نیز نهی شده است:
در روایتی پیامبر(ص) می‌فرمایند: «یا عَلیُّ لاتُشاوِر جَباناً فَإنَّهُ یُضَیِّقُ عَلَیکَ المَخرَجَ و لاتُشاوِرِ البَخیلَ فَإنَّهُ یَقصُرُ بِکَ عَن غایَتِکَ ولاتُشاوِر حَریصاً فَإنَّهُ یُزَیِّنُ لَکَ شَرَهاً»؛ ای علی\! با ترسو مشورت مکن؛ زیرا راه حل مشکل را بر تو تنگ می‌کند، و با بخیل مشورت مکن؛ زیرا تو را از هدف باز میدارد، و با حریص مشورت مکن؛ زیرا آزمندی را در نظرت زینت میدهد. (علل‌الشرائع، ص ۵۵۹).
و در حدیثی دیگر امام علی علیه السلام می‌فرمایند: «لا تُدخِلَنَّ فی مَشورَتِکَ بَخیلاً ؛ فَیَعدِلَ بکَ عَنِ القَصدِ و یَعِدَکَ الفَقرَ»؛ در مشورت خود بخیل را داخل مگردان؛ که تو را از حق و میانه روی باز می دارد و از فقر می ترساند. (غرر الحکم: ۱۰۳۴۸).
با بررسی و تفکر در این آیات و روایات، در می‌یابیم که دعوت به مشورت هم از جانب خداوند و هم اهل بیت موهبتی است که نباید از آن غافل شد.
استخاره، آخرین راهکار برای رفع تحیر (سردرگمی) پس از تعقل و مشورت
با توجه به مباحث پیشین، پس از انجام بررسی‌های شخصی و مشورت با کارشناسان حوزه مربوطه، اگر همچنان در حالت تردید و بلاتکلیفی باقی ماندید، می‌توانید با مشخص کردن دقیق نیت و هدف خود، اقدام به استخاره نمایید. همان‌گونه که توضیح داده شد، استخاره هنگامی توصیه می‌شود که عقل و منطق، پاسخگوی ابهامات شما نباشند.
ضمن اینکه استخاره‌گر نباید انتظار داشته باشد که استخاره، سود یا زیان مادی تصمیمش را برای او آشکار کند. استخاره در حقیقت به «خیر و مصلحت کلی» فرد در تراز دنیوی و اخروی اشاره دارد، نه صرفاً منفعت ظاهری. از این رو، «خوب آمدن» استخاره به این معنا نیست که شخص حتماً به نتیجه مطلوب خود خواهد رسید یا هیچ آسیبی به او نمی‌رسد، بلکه بدان معناست که آن کار یا تصمیم، در مجموع به صلاح و سعادت دنیا و آخرت اوست، حتی اگر با سختی و زیان‌های مادی همراه باشد.
امام صادق(ع) در این زمینه می‌فرمایند: «هنگام استخاره، طلب عافیت و سلامتی کن؛ زیرا چه‌بسا خیرِ شخص در قطع دستش، مرگ فرزندش یا از دست دادن مالش باشد».(کافی، ج۳، ص۴۷۲).
حدود استفاده از استخاره
استخاره تنها در امور مباح و هنگام حیرت واقعی جایز است (نه در ترک واجب یا انجام حرام). در این راستا باید گفت استخاره درباره واجبات و محرمات معنی ندارد. حتی در امور مکروه نیز معنا ندارد؛ استخاره درباره امور بی‌اهمیت و پیش پاافتاده نیز صحیح نیست. همچنین در کاری که می‌توان با عقل و مشورت و علم به آن رسید، استخاره جایگاهی ندارد. بنابراین استخاره باید بعد از تعقل و مشورت و طی کردن راه حل‌های معمول مسائل و مشکلات باشد و اگر شخص به مرز تحیر و سرگردانی رسید آنگاه به استخاره رو آورد.
انواع استخاره و روش انجام آنها
استخاره انواع مختلفی دارد که در این مبحث به صورت خلاصه به انواع شناخته شده آن اشاره می‌کنیم:
استخاره به معنای دعا:
در این باب اشاره به فرموده زیبای امام صادق(ع) می‌تواند راهنما و راه‌گشا باشد. امام صادق علیه السلام فرمود:
«إذا أردت أمرا، فلا تشاور فیه أحدا، حتی تشاور ربک».
«قال [الراوی]: قلت له: و کیف أشاور ربی؟»
«قال: تقول: «أستخیر الله» مائة مرة».
«ثم تشاور الناس؛»
«فإن الله یجری لک الخیرة علی لسان من أحب».
«هرگاه اراده کاری کردی، پیش از مشورت با پروردگارت، با هیچ کس مشورت مکن».
«راوی می گوید: عرض کردم: چگونه با پروردگارم مشورت کنم؟»
«فرمود: صد مرتبه می گویی: از خدا خیر (راه درست) را می طلبم».
«سپس با مردم مشورت می کنی؛»
«در این صورت خداوند خیر و صلاح تو را بر زبان هرکه دوست داشته باشد، جاری می سازد». (مکارم الأخلاق: ۲/۹۸/۲۲۷۹).
استخاره با قرآن
در روایتی آمده که یسع بن عبدالله قمی از امام صادق (ع) پرسید: گاهی می‌خواهم کاری انجام دهم، ولی متحیر هستم که آیا انجام دهم یا نه؟ امام صادق (ع) به او فرمود: هنگام نماز – که شیطان از هر وقت دیگر از انسان دورتر است – قرآن را بگشا، اولین آیه‌ای که در آغاز صفحه‌ی دست راست می‌بینی، عمل کن.
روش دیگر استخاره با قرآن: با وضو و حالت طهارت باشید. نیت کنید و از خداوند طلب خیر نمایید. می‌توانید ابتدا سه بار سوره توحید را بخوانید و سه بار بر پیامبر و خاندانش صلوات بفرستید.
این دعا را بخوانید: «اللّهم تفألت بکتابک و توکلت علیک فأرنی من کتابک ما هو مکتوم من سرّک المکنون فی غیبک» (خدایا به کتابت تفأل می‌زنم و بر تو توکل می‌کنم، پس از کتابت آنچه را در نهان غیب تو پوشیده است به من نشان بده).
سپس قرآن را باز کنید. آیه اول صفحه سمت راست را ملاحظه کنید:
اگر آیه حاوی بشارت، نیکی، امر به خوبی‌ها یا نهی از بدی‌ها بود، استخاره خوب است.
اگر آیه حاوی عذاب، عقوبت یا اخبار بد بود، استخاره بد است.
اگر آیه دوپهلو یا خنثی بود، استخاره میانه است.
روش مرحوم سید بن طاووس: پس از نیت و خواندن دعای مخصوص (اَللّهُمَّ إِنْ کانَ فِی قَضائِکَ وَقَدَرِکَ، أَنْ تَمُنَّ عَلی اُمَّةِ نَبِیِّکَ، بِظُهُورِ وَلیِّکَ وَابْنِ بِنْتِ نَبِیِّکَ، فَعَجِّلْ ذلِکَ وَسَهِّلْهُ وَیَسِّرْهُ وَکَمِّلْهُ، و اَخْرُجْ لِی آیَةً اَسْتَدِلُّ بِها عَلی أَمر فَأَئْتَمِرَ، أوْ نَهْـی فَأَنْتَهی فِی عافِیَـة؛ خدایا اگر قضا و قَدَرت این است که با ظهور ولیّت و فرزند پیامبرت بر امّت رسول خدا منّت گذاری، پس در ظهورش تعجیل و راهش را سهل و آسان قرار ده و برای من آیه‌ای بیرون آور که یا در آن امری باشد که انجامش دهم و یا نهی باشد که ترکش کنم به عافیت و تندرستی.)، قرآن را باز کنید.
هفت ورق (۱۴ صفحه) به جلو بروید.
در ورق هفتم، صفحه سمت چپ، سطر هفتم را بخوانید. محتوای این آیه، نتیجه استخاره شماست.
قرآنی که برای استخاره استفاده می‌کنید باید کامل باشد (شامل همه سوره‌ها).
امام‌خمینی(ره) نیز با قرآن استخاره می‌کرد و پیش از استخاره آیه، «وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ لا یَعْلَمُها اِلاّ هُوَ وَ یَعْلَمُ ما فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ ما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَة اِلاّ یَعْلَمُها وَ لا حَبَّة فی ظُلُماتِ الاَرْضِ وَ لا رَطْب وَ لا یابِس اِلاّ فی کِتاب مُبین» را می‌خواند.
استخاره با تسبیح
اول: علامه مجلسی می‌نویسد: از «شیخ بهایی» نقل شده است: از بزرگان و اساتیدم شنیدم که این دستورالعمل از حضرت ولیّ عصر(علیه السلام) درباره استخاره با تسبیح رسیده است. فرمود: «تسبیح را به دست (راست) می گیری و سه بار صلوات می فرستی و آنگاه قسمتی از تسبیح را (با دست چپ) می گیری و دوتا دوتا رد می کنی؛ اگر در پایان یک دانه باقی ماند، به معنای «إفعل» (انجام بده) است و اگر دو دانه باقی ماند، مفهوم آن «لاتفعل» (انجام نده) است.
دوم: از امام صادق(علیه السلام) روایت شده است که فرمود: (به هنگام استخاره با تسبیح) نخست یک مرتبه سوره «حمد» را می خوانی و آنگاه سه بار سوره «توحید» (قل هو الله...) را و آنگاه پانزده مرتبه صلوات می فرستی، سپس می گویی:
«اللّهُمَّ إِنّی أسْئَلُکَ بِحَقِّ الْحُسَینِ وَجَدِّهِ وَأَبیه، وَ أُمِّهِ وَ أَخیهِ، وَ الاَْئِمَّةِ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ، أَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَ أنْ تَجْعَلَ لِیَ الْخِیَرَةَ فی هذِهِ السَّبْحَةِ، وَ أَنْ تُرِیَنی ما هُوَ الاَْصْلَحُ لی فی الدِّینِ وَالدُّنْیا، اللّهُمَّ إنْ کانَ الاَْصْلَحُ فی دینی وَدُنْیایَ، وَ عاجِلِ اَمْری وَ آجِلِهِ، فِعْلَ ما اَنَا عازِمٌ عَلَیْهِ، فَأْمُرْنی، وَإلاّ فَانْهَنی، إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْء قَدیرٌ»؛ خدایا از تو می‌خواهم، به حقّ حسین و جدّش و پدر و مادر و برادر و امامان از نسلش این که بر محمّد و آل محمّد درود فرستی و خیرم را در این تسبیح قرار دهی و آنچه را که صلاح دین و دنیایم است به من نشان دهی. خدایا اگر مصلحت دین و دنیا و امروز و فردایم در انجام کاری است که قصد آن را دارم، پس مرا بدان فرمان ده\! وگرنه مرا از آن نهی کن؛ چرا که تو بر انجام هر کاری توانایی».
پس از آن، قسمتی از تسبیح را می گیری و آن را می شماری و با عدد اوّل می گویی «سُبْحانَ اللهِ» و با عدد دوم می گویی «أَلْحَمْدُلِلّهِ» و با عدد سوم می گویی «لا إِلهَ اِلاَّ اللّهُ» و به همین ترتیب پیش می روی؛ در پایان اگر دانه آخر شمارش، سُبحان الله بود، مخیّر میان فعل و ترک هستی و اگر أَلْحَمْدُللهِِ بود، نشانه امر است و آن را انجام می دهی و اگر لا إِلهَ اِلاَّ اللّهُ بود، نهی است و آن را ترک می کنی.
انواع دیگر استخاره از جمله نماز استخاره و استخاره ذات الرقاع هست که می توانید برای انجام آن به مفاتیح و سایر منابع معتبر مراجعه کنید.
آیا عمل به استخاره واجب است؟
خیر، واجب نیست اما علما و بزرگان توصیه کرده‌اند اگر استخاره گرفته‌اید، بهتر و افضل است برخلاف آن عمل نکنید.
نتیجه‌گیری
در مجموع در موارد اقتصادی و معامله ابتدا تعقل بعد مشورت با افراد آگاه و در نهایت استخاره می‌تواند راه گشا باشد آن هم زمانی که شما بعد از طی این مراحل به مرز تحیر و سرگردانی رسیدید و متاصل از انجام کار هستید.